عبدالغفار بن علی‌محمد نجم‌الدوله اصفهانیعبدالغفار بن علی‌محمد نجم‌الدوله اصفهانی، دانشمند، منجم، ریاضیدان و جغرافیدان نامدار، قرن چهاردهم هجرى بوده است. ۱ - معرفی اجمالیمیرزا عبدالغفار نجم‌الدّوله فرزند میرزا علی‌محمّد محلّه‌نوئی اصفهانی، دانشمند گرانمایه، منجم، ریاضیدان و جغرافیدان نامدار دوره قاجاریه در اصفهان بوده است. ۲ - ولادت و تحصیلاو از مفاخر علمی ایران بوده و در ذی‌قعده ۱۲۵۹ق و به نوشته برخی از نویسندگان: ربیع‌الاوّل ۱۲۵۵ق متولّد شده و تحصیلات خود را نزد پدر انجام داده و بسیاری از علوم را با مطالعه آموخت. او قبل از ۲۰ سالگی به تدریس در مدرسه دارالفنون مشغول شد و در آن مدرسه حساب، هندسه، مثلثات، جبر، نقشه‌کشی، مسّاحی، پل‌سازی، تدابیر جنگی و جغرافیا را تدریس کرد. ۳ - فعالیت‌های علمیاز اقدامات او تهیه اولین آمار جمعیت شهر طهران در سال ۱۲۸۴ق و تهیه نقشه شهر طهران در سال ۱۳۰۹ق بود. همچنین در سال ۱۲۹۹ق جهت بررسی اوضاع خوزستان جهت احداث سد در اهواز، با جمعی از مهندسین، به خوزستان رفت که حاصل آن کتاب «سفرنامه عربستان» (خوزستان) است. ۴ - منصب منجمباشیاو در دربار ناصرالدّین شاه منصب منجم‌باشی را پذیرفته و در سال ۱۲۹۰ق لقب «نجم‌الملک» و سپس نجم‌الدّوله را دریافت کرد. کتابهای او اغلب در مدرسه دارالفنون تدریس می‌شدند. نجم‌الدّوله از بنیان‌گذاران علوم جدید در ایران خصوصا جغرافیا به شمار می‌رود. ۵ - وفاتاو سرانجام در ۱۴ جمادی‌الاولی ۱۳۲۶ق در طهران وفات یافته و در مقبره صفائیه شهرری مدفون شد. [۱]
مهدوی، سیدمصلح‌الدین، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۲، ص۷۷۹-۷۸۰.
[۲]
بلاغی، عبدالحجه، تاریخ طهران، ص۲۵۰.
[۴]
معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم آلاثار، ج۵، ص۱۵۹۹-۱۶۰۰.
[۵]
آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، نقباءالبشر، ج۳، ص۱۱۴۸.
[۶]
سلیمانی، کریم، القاب رجال دوره قاجاریّه، ص۱۹۵.
[۷]
معین، محمد، فرهنگ معین، ج۶، ص۲۱۰۹.
[۸]
اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان ضیع‌الدوله، چهل سال تاریخ ایران (المآثر و الآثار)، ج۱، ص۲۵۹-۲۶۰.
[۹]
تاریخ مؤسسات تمدّنی جدید در ایران، ج۱، ص۲۸۵.
[۱۰]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، ج۲، ص۲۷۳-۲۷۴.
[۱۱]
مشار، خان‌بابا، مؤلّفین کتب چاپی، ج۳، ص۸۹۱-۸۹۴.
۶ - آثار و تالیفاتکتب زیر از تالیفات اوست: ۱. «ابعاد مابین بلاد»، که در سال ۱۲۷۹ق تالیف شده و به شماره ۴۲۴۸ در کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی نجفی در قم نگهداری می‌شود؛ [۱۲]
حسینی اشکوری، سید احمد، فهرست مرعشی، ج۱۱، ص۲۴۷.
۲. «اصول مثلثات مستقیم الخطوط»؛ ۳. «اصول علم جغرافیا»، که در سال ۱۲۸۹ق چاپ سنگی شده است؛ ۴. «اطلس تازه جغرافیا»؛ ۵. «بدایه الجبر»، مطبوع؛ ۶. «بدایه الحساب»، مطبوع؛ ۷. «بدایه الهندسه»، در سال ۱۳۲۲ق در طهران چاپ سنگی شده است؛ ۸. «اصول هندسه» یا «کفایه الهندسه»، که به شماره ۵/۱۰۳۲۰ در کتابخانه آیت‌اللّه مرعشی در قم موجود است؛ [۱۴]
حسینی اشکوری، سید احمد، فهرست مرعشی، ج۲۶، صص ۲۶۱ و ۲۶۲.
۹. «بدایه النّجوم»؛ ۱۰. «ترجمه آسمان»، تالیف: «کیلمن» فرانسوی، موجود به شماره ۳۶۳۸ در کتابخانه ملک طهران؛ [۱۵]
دانش‌پژوه، محمدتقی و ایرج افشار، فهرست کتابخانه ملک، ج۲، ص۴.
۱۱. «ترجمه اصول حکمت فلسفه»، تالیف: «موسیو لابه ادوارد بارب»، موجود در کتابخانه دانشکده حقوق طهران؛ [۱۶]
دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرست حقوق، ص۱۵.
۱۲. «تشخیص نفوس دارالخلافه» یا «آمار جمعیت طهران»، که به شماره ۵/۹۸۱۳ در کتابخانه آیت اللّه مرعشی در قم موجود است؛ [۱۷]
حسینی اشکوری، سید احمد، فهرست مرعشی، ج۲۵، ص۱۴۱-۱۴۲.
۱۳. «تطبیقیّه»؛ ۱۴. «حساب جدید»؛ ۱۵. «حل مسائل سبع» در حال مسائل هفت گانه مذکور در کتاب «خلاصه الحساب» مطبوع؛ ۱۶. «فروع علم جغرافیا»؛ ۱۷. «قانون ناصری» در هیئت جدید نسخه‌ای از آن در کتابخانه مؤسسه کاما گنجینه مانکجی، در شهر بمبئی هند [۱۸]
فهرست نسخه‌های خطی فارسی بمبئی، ص۳.
و نسخه‌ای دیگر در کتابخانه آستان قدس رضوی به شماره ۹۸۸۴ موجود است؛ [۱۹]
فکرت، محمدآصف، فهرست کتابخانه رضوی، ج۸، ص۲۵۸.
۱۸. «سفرنامه خوزستان» که به چاپ رسیده و نسخه‌های خطی متعددی از آن در کتابخانه‌های مجلس سنای سابق و مرکزی دانشگاه طهران موجود است؛ [۲۰]
منزوی، احمد، فهرستواره کتابهای فارسی، ج۱، صص ۱۰۷ و ۱۰۸.
۱۹. «کافی در ترسیم کانونی نقشه‌های توپوگرافی» موجود به شماره ۹۳۹ در کتابخانه مرکزی دانشگاه طهران؛ [۲۱]
دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرست اهدایی مشکاه، ج۴، ص۹۲۹.
۲۰. «کفایه الجغرافی»، که در سال ۱۳۱۹ق چاپ سنگی شده است؛ ۲۱. «کفایه الحساب» که در سال ۱۲۹۱ق چاپ سنگی شده است؛ ۲۲. «مثلثات البسیطه»؛ ۲۳. «نهایه الحساب»؛ ۲۴. «وسیط الحساب»؛ ۲۵. «هیئت جدید»؛ ۲۶. «جدول لگاریتم». ۷ - پانویس
۸ - منبعمهدوی، سیدمصلح‌الدین، اعلام اصفهان، ج۴، ص۲۷۳. رده‌های این صفحه : جغرافیدان ها | دانشمندان اصفهان قرن 14 (قمری) | دانشمندان ایران قرن 14 (قمری) | ریاضی دانان اصفهان سده چهاردهم(قمری) | ریاضی دانان ایران سده چهاردهم(قمری) | منجمان اصفهان | نویسندگان اصفهان سده چهاردهم (قمری) | نویسندگان ایران سده چهارم(قمری)
|